Zręczni imitatorzy, doskonali rzemieślnicy. Europejskie narracje na temat sztuki chińskiej a wizerunek Chińczyków w okresie od 17. do 19. wieku
Artykuł jest poświęcony opiniom na temat sztuki chińskiej formułowanym przez europejskich odbiorców w dobie nowożytnej i w 19. wieku. Podstawę źródłową tekstu stanowią wzmianki oraz dłuższe refleksje poświęcone architekturze, rzeźbie, malarstwu oraz sztukom dekoracyjnym, zawarte w różnego rodzaju przekazach dotyczących Chin: pismach jezuitów, relacjach z poselstw handlowych, jak też encyklopediach, słownikach i wydawnictwach kompilowanych w Europie przez autorów, którzy nigdy nie przekroczyli granic Starego Kontynentu. Rozważania są inspirowane uwagami Craiga Clunasa na temat tego, w jaki sposób heglowska w genezie dychotomia dynamicznego Zachodu i biernego Wschodu warunkowała sposób, w jaki o sztuce chińskiej pisali wybitni 20-wieczni europejscy i amerykańscy historycy sztuki. Podobny tok myślenia i formułowanie opinii na temat różnych gałęzi sztuki chińskiej w oparciu o uprzedzenia funkcjonujące w zbiorowej wyobraźni ma o wiele dłuższą tradycję. Opinie Europejczyków na temat sztuki chińskiej były generalnie nieprzychylne i często odzwierciedlały ogólne nastawienie Europejczyków do Chińczyków. Obiektom malarstwa czy rzeźby zarzucano braki w operowaniu perspektywą i światłocieniem, a w wypadku opracowania postaci nieudolność w oddaniu bryłowatości figury. Badacze słusznie zaznaczają, iż sądy te były w znacznej mierze warunkowane formacją intelektualną Europejczyków, wychowanych na tradycji antyku grecko-rzymskiego i włoskiego renesansu. W mojej opinii walentne oceny formułowane przez Europejczyków były determinowane także funkcjonującymi w Europie stereotypami na temat Państwa Środka i jego mieszkańców. Przyglądając się temu, w jaki sposób utarte sądy na temat Chińczyków przejawiały się w wypowiedziach Europejczyków na temat sztuki chińskiej skupiam się na architekturze, malarstwie i porcelanie, trzech gałęziach sztuki, które w europejskim systemie sztuk zajmują różne pozycje. Przekonanie o dawności Cesarstwa, jego stagnacji wynikającej z wierności tradycji, utożsamianie Chińczyków ze zręcznymi naśladowcami niezdolnymi do pracy twórczej, kłamcami żądnymi zysku i ksenofobiczną grupą zamkniętą na świat zewnętrzny w znacznej mierze warunkowało charakter narracji na temat sztuki.
Słowa kluczowe: sztuka chińska, historiografia sztuki, stereotypy na temat Chińczyków, historia sztuki chińskiej