Utopie Wschodu – nadzieje i rozczarowania. Wincentego Lutosławskiego opinie o Towarzystwie Teozoficznym
Wincenty Lutosławski (1864–1954) był jednym z pierwszych, którzy na ziemiach polskich popularyzowali wiedzę na temat poglądów i prac działaczy powstałego w 1875 Theosophical Society. Uczynił to w artykule Współczesny ruch teozoficzny w Anglii, Ameryce i Indyach wschodnich, praca ukazała się w warszawskim piśmie „Ateneum” (1888). Wybór tematu miał związek z wydarzeniami z życia autora – Lutosławski twierdził, że w 1885 r. przeżył ”przemianę jaźni”, w wyniku której odrzucił wcześniej przyjętą perspektywę materialistyczną. Stąd też jego zainteresowanie religiami Wschodu i wschodnią duchowością, nawet w tej wersji, którą propagowało Theosophical Society. We wspomnianym artykule polski filozof prezentuje teozofów (a także ich poglądy) życzliwie i bezkrytycznie, zarzuca im tylko brak wiedzy na temat europejskich tradycji filozoficznych. To nastawienie wkrótce się zmieni – w latach 1889–1890 i 1893–1894 intensywnie pracuje w Londynie, zajmuje się m.in. literaturą okultystyczną, wobec której staje się coraz bardziej krytyczny. Ponadto spotyka się z Heleną Bławatską, co wzmaga jego sceptycyzm wobec postawy teozofów. Początkowa życzliwość wobec ruchu teozoficznego zamienia się w coraz większą niechęć. Jej wyrazem są złośliwe komentarze pod adresem głównych przedstawicieli organizacji zamieszczane w różnych publikacjach, a Wschód, wcześniej pojmowany jako utopijna przestrzeń duchowości, alternatywnej wobec zachodniego chrześcijaństwa, uznany zostaje za źródło zagrożenia dla tożsamości europejskiej.
Słowa kluczowe: Wincenty Lutosławski, ruch teozoficzny, Theosophical Society, Helena Bławatska, Wschód
Eastern Utopia – Hopes and Disillusionments. Wincenty Lutosławski’s Opinion on Theosophical Society’s Most Influential Leaders
Wincenty Lutosławski (1864–1954) was one of the first to popularise in Polish lands the knowledge about established in 1875 Theosophical Society. He did it in paper Współczesny ruch teozoficzny w Anglii, Ameryce i Indyach wschodnich [The contemporary theosophical movement in England, America, and East India] published in Varsovian periodical “Ateneum” (1888). The choice of the topic was connected to events in author’s life – Lutosławski claimed that in 1885 he experienced a “change of self,” which resulted in his rejection of the taken earlier materialistic perspective. Therefore his interest in religions of the East and Eastern spirituality, even the version proposed by Theosophical Society. In the aforementioned paper, the Polish philosopher presented theosophists (and their views) benevolently and uncritically, accusing them only of the lack of knowledge on European philosophic traditions. His attitude towards theosophists would change soon – in the years 1889–1890 and 1893–1894 he worked intensely in London, studying i.a. occultist literature, becoming more and more sceptical toward it. Furthermore, he meets Helena Blavatsky, which enhances his scepticism towards the theosophists. His initial benevolentness towards the theosophical movement develops into increasing reluctance. Its expression can be found in malicious comments towards the main representatives of the organisation, released in various publications, and the East, earlier regarded as a utopian spiritual space, alternative for the Western Christianity, now is seen as a source of endangerment for the European identity.
Keywords: Wincenty Lutosławski, theosophical movement, Theosophical Society, Helena Blavatsky, East
Otwórz Artykuł